Theorie

Transactionele Analyse

Vanuit de Transactionele Analyse is de gedachte dat mensen tijdens de interactie gedrag passend bij een ouder, kind of volwassene aannemen. Afhankelijk van de manier waarop men van jongs af aan geleerd heeft te communiceren, geleerd welke communicatie werkte in de omgeving waarin je opgroeide. 

Als je al jong hebt geleerd voor ouders, broertjes of zusjes te ‘moeten zorgen’, is het zeer waarschijnlijk dat je dat in je latere vriendengroep herhaalt, in het team waarin je werkt, in de trainingsgroep waarin je zit. 

Daar waar een volwassen positie verwacht wordt kom je soms gedrag tegen dat eerder bij de ouder of kind positie past. De posities ouder, kind, volwassene kunnen door iedereen aangenomen worden. Medewerkers gaan vanuit die posities transacties met elkaar aan, passend bij de samenwerkingsverhouding. Het zal duidelijk zijn dat deze transacties door oude patronen beïnvloed worden. Daar waar een volwassen transactie verwacht wordt, ontstaat dan bijvoorbeeld een ouder-kind-reactie. Ouder, kind, volwassene zijn posities die iedereen kent met daarbij een beeld van de fysieke kenmerken, handelingen, gebaren, zegswijzen en drijfveren. 

Dramadriehoek

Medewerkers kunnen, vanuit de ouder, kind, volwassen posities, met elkaar in de ‘dramadriehoek’ terechtkomen, als het gevoel of het primaire gedrag reageert. We hebben hiervoor gezien dat gedrag en gevoel sneller zijn dan ons bewustzijn. Het snelle denken en het trage denken. 

In de dramadriehoek voelt de medewerker zich bijvoorbeeld verantwoordelijk voor een andere collega en besteedt hieraan extra aandacht en zorg. We spreken dan van reddersgedrag. De medewerker die aandacht en zorg ontvangt kan dit oproepen en verwachten van anderen. Dit versterkt een gevoel van onmacht, een slachtoffergevoel. Een derde medewerker kan ten aanzien van dezelfde situatie anders reageren en gewezen worden op het nalaten van zorg en aandacht. Deze medewerker wordt dan door anderen aangeklaagd voor zijn gedrag. De aanklagers komen dan in de vervolgerspositie. 

Als emoties en onderlinge betrekkingen de boventoon voeren kan dat een vrije reflectie over de situatie in de weg staan. Vanuit elke positie kan een dramadriehoek ingezet worden, bijvoorbeeld als een teamlid een sterke emotie laat blijken na een beschuldiging van vervolger. Andere teamleden kunnen reageren vanuit de rol van slachtoffer of redder. Zonder stil te staan bij de feitelijke inhoud van of het persoonlijke patroon dat leidt tot de beschuldiging. De persoonlijke trigger die onder de sterke emotie ligt hoeft niet te worden onderzocht. Wie zich als slachtoffer opstelt doet daarmee een beroep op collega’s om in de redders- of vervolgersrol te gaan zitten.

Winnaarsdriehoek

De winnaarsdriehoek geeft alternatieven om uit de cirkel van versterkende negatieve communicatie te komen. Dit kan door empathie (met name door de redder), assertiviteit (met name door het slachtoffer) en kwetsbaarheid te tonen (met name door de aanklager), die in staat zijn deze interactie te benoemen en te doorbreken dragen bij aan een open communicatie binnen het team of de groep.